Rehabilitacja zawodowa i społeczna

Nadrzędnym celem rehabilitacji osób niepełnosprawnych intelektualnie jest przygotowanie ich do życia i pracy oraz włączenie w miarę możliwości w normalne życie społeczne. Z tego też powodu poszczególne części rehabilitacji są wzajemnie uwarunkowane. Jedną z nich jest rehabilitacja społeczna.

Celem rehabilitacji społecznej jest możliwie pełne włączenie osób z niepełnosprawnością Intelektualną, we wszystkie przejawy życia społecznego, aby osoba ta faktycznie była i czuła się wartościowym i pożytecznym członkiem społeczeństwa, mogącym korzystać z dóbr i osiągnięć kultury, cywilizacji, jak też mogącym włączyć się w ich tworzenie. Realizacja procesu rehabilitacji społecznej stawia określone wymagania zarówno osobie niepełnosprawnej, jak i społeczeństwu; osoba niepełnosprawna musi bowiem przystosować się do wymogów życia społecznego poprzez opanowanie umiejętności funkcjonowania w sytuacjach społecznych, zaś społeczeństwo powinno stworzyć społeczne warunki integracji, tj. znieść wszelkie bariery utrudniające włączenie się osoby niepełnosprawnej w życie społeczne. Tak więc osoba niepełnosprawna musi chcieć włączyć się w społeczeństwo, a społeczeństwo musi chcieć przyjąć tę osobę na równych prawach.

Integralną część rehabilitacji stanowi przygotowanie członków rodziny, wszystkich specjalistów pracujących oraz a także całego społeczeństwa do współżycia i współpracy z człowiekiem z niepełną sprawnością. Istotne jest tutaj upowszechnianie wiedzy o niepełnosprawności, o możliwościach rehabilitacji osób niepełnosprawnych, o możliwościach i ograniczeniach tych osób, a w konsekwencji o tym, w jakim zakresie osoby te mogą, a nawet powinny radzić sobie same, a w jakim potrzebują pomocy. Bardzo ważną rolę mają tutaj do odegrania środki masowego przekazu; wiele bowiem zależy od sposobu prezentowania problemów ludzi niepełnosprawnych i służb rehabilitacyjnych przez prasę, radio, telewizję.

Do form i metod pracy, które prowadzą do lepszego przystosowania społecznego tych osób niepełnosprawnych intelektualnie zalicza się: metodę inscenizacji społecznej czyli udział w rzeczywistych sytuacjach życiowych w towarzystwie osoby doświadczonej, realne sytuacje życiowe doświadczone wespół z innymi uczestnikami, dyskusje nad zmyślonymi wydarzeniami, wprowadzenie stosunków świata zewnętrznego do wewnętrznego życia, dzielenie się doświadczeniami życiowymi w czasie dyskusji w grupie, itp. W rehabilitacji społecznej chodzi więc o pełne włączenie osoby niepełnosprawnej intelektualnie we wszystkie przejawy życia społecznego , aby była i czuła się wartościowym użytecznym członkiem społeczeństwa, który z jednej strony korzysta ze wszelkich dóbr osiągnięć kultury i cywilizacji , a z drugiej aktywnie włącza się w ich pomnażanie. Dlatego też doniosłą rolę w rehabilitacji społecznej odgrywa integracja osób niepełnosprawnych intelektualnie w społeczeństwo.

Podstawowym celem zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych intelektualnie jest przygotowanie do pracy zawodowej i życia w społeczeństwie. Przygotowanie i kształcenie zawodowe umożliwia nie tylko zdobycie zawodu, ale również uczy korzystania z usług socjalnych, wynikających z umowy o pracę oraz poprzez to kształcenie dokonuje się potrójna rehabilitacja, a mianowicie: zawodowa, ekonomiczna i społeczna. Rehabilitacja zawodowa przebiega w kilku etapach: rozpoczyna się od oceny zdolności do pracy osoby niepełnosprawnej (poradnictwo zawodowe), następny etap stanowi przygotowanie do pracy poprzez szkolenie zawodowe i kształcenie zawodowe, które realizowane jest w specjalnych szkołach zawodowych, zakładach aktywności zawodowej lub w specjalnych zakładach pracy. Do realizacji tych celów niezbędne jest:

- dobre przygotowanie do pracy,

- właściwy dobór rodzaju i warunków pracy uwzględniając ich psychofizyczne możliwości i kwalifikacje zawodowe, a także zainteresowania, preferencje i aspiracje zawodowe,

- prawidłowe przygotowanie społecznego środowiska pracy do współdziałania z niepełnosprawnymi intelektualnie pracownikami,

- pomoc właściwych służb w początkowym okresie zatrudnienia.

Należy zwrócić uwagę, że praca zawodowa nie tylko daje wynagrodzenie materialne, które zaspakaja potrzeby bytowe, ale ma wpływ na kształtowanie się psychiki, rozwój osobowości i bieg życia osób niepełnosprawnych intelektualnie. Niestety zaspokojenie potrzeb zawodowych tych osób jest szczególnie trudne. Przyczyny tego są złożone: z jednej strony obniżenie sprawności intelektualnej sprzężone często z dodatkowymi zaburzeniami, a z drugiej ograniczona liczba zawodów, które mogą wykonywać osoby niepełnosprawne intelektualnie. Charakterystyczne dla niepełnosprawności intelektualnej cechy, takie jak: brak samodzielności i inicjatywy, skłonność do naśladownictwa, sugestywność, a także obniżona zdolność samooceny stwarzają dodatkowe trudności w przystosowaniu zawodowym tych osób. Przy kwalifikowaniu absolwentów szkół specjalnych do podejmowania pracy zarobkowej powinny być uwzględniane następujące kryteria: stopień niepełnosprawności intelektualnej i ogólnego stanu zdrowia, poziom rozwoju intelektualnego i przystosowania społecznego, rodzaj ukończonej szkoły i posiadanych kwalifikacji, poziom kwalifikacji (wiedza zawodowa, postawa i umiejętności zawodowe), cech osobowościowych i społeczno-obywatelskich, lokalne możliwości zatrudnienia w wyuczonym zawodzie.  

                                                                                                                                 Opracowała:

Monika Ziębikiewicz  

T. Majewski - Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych, 1995
A. Hulek: Pedagogika rewalidacyjna. Warszawa 1977
S. Kowalik – „Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych – Warszawa 1996.